แม่น้ำสายนี้มีมาตั้งแต่เมือใดไม่มีใครตอบได้ แต่หากถามว่ามีความยาวเท่าใดพอให้คำตอบได้ ต้นกำเนิดของแม่น้ำเป็นเพียงคลองเล็กๆ แต่มีหลายสาย ไหลมาจากหลายที่เช่นภูเขา ป่าไม้ ทุ่งนา ไหลมารวมกันเป็นห้วยที่มีขนาดใหญ่ขึ้น หลายห้วยไหลมาบรรจบกันจนกลายเป็นแม่น้ำที่ไหลผ่านหลายจังหวัด และไปสิ้นสุดที่ปลายนเขื่อนที่ขยายอาณาเขตออกไปทุกปี น้ำเอ่อนองท่วมไร่นากลายเป็นส่วนหนึ่งของเขื่อนไปในที่สุด

          การได้กลับมาเยือนบ้านเกิดอีกครั้ง บ้านเกิดที่ไม่ได้มีบ้านหลังเดิมเหลืออยู่แล้ว กลายเป็นบ้านของคนอื่น บ้านเก่าถูกรื้อถอน เหลือไว้เพียงพื้นดินเก่าที่เคยฝังรกเมื่อครั้งก่อกำเนิด ซึ่งจะหาสถานที่จริงๆคงไม่มีใครจำได้แล้ว อีกอย่างหนึ่งที่หลงเหลืออยู่ในความทรงจำคือภาพชายคาบ้านที่เคยอยู่อาศัยมานานกว่ายี่สิบปี แค่อีกสี่สิบปีให้หลัง ทุกอย่างก็เปลี่ยนแปลไปหมดแล้ว

              ถนนสายนี้มีมาตั้งแต่ครั้งไหน นานเท่าใดไม่มีใครตอบได้ จำได้เพียงแต่ว่าเมื่อจำความได้ถนนสายนี้ก็อยู่อย่างนี้แล้ว สภาพเก่าเป็นเพียงทางเกวียน มีทางน้ำไหลตามแนวถนนก่อนที่ลำธารจะแยกตัวออกไปทางบึงใหญ่ ฤดูฝนถนนจะเต็มไปด้วยโคลนรถวิ่งไม่ได้ ใช้เกวียนพอไหว ส่วนมากจะเป็นทางเดินของชาวบ้านไปยังท้องนาของแต่ละคน ถึงหน้าแล้งถนนแห้งเป็นดินสีแดง เต็มไปด้วยฝุ่นคละคลุ้งไปตลอดสาย สมัยนั้นยังเป็นถนนที่เรียกขานว่า ถนนสายกลับบ้าน เป็นถนนของชาวบ้านอย่างแท้จริง ถนนสายหนึ่งเชื่อมโยงไปยังอีกหมู่บ้านหนึ่ง และต่อเนื่องไปจนถึงอำเภอ ไปถึงจังหวัดและต่อเนื่องไปไกลไม่มีที่สิ้นสุด

       ในโลกที่มีความสับสนวุ่นวาย โลกที่มีการแข่งขันสูงยุคสมัยที่ใครมือยาวสาวได้สาวเอา ใครที่มี “ปัญญา” ย่อมหาทางเอาชนะคนที่มีปัญญาน้อยกว่าได้ ส่วนคนที่ไร้ปัญญาก็มักจะถูกเอาเปรียบหรืออาจจะคิดสั้นไปเลยก็ได้ ระบบการศึกษาก็เป็นส่วนหนึ่งที่คิดว่าเป็นการทำให้คนมีปัญญามากกว่ากัน แต่ยิ่งมีคนเรียนสูงมากเท่าใด ปัญหากลับยิ่งมากตามไปด้วย  แสดงว่าการศึกษาในระบบมิใช่สิ่งที่จะทำให้มนุษย์มี “ปัญญา” ในการแก้ปัญหาเสมอไป แต่การศึกษาในระบบทำให้คนมีความรู้ในการประกอบอาชีพได้ คนที่มีความรู้ มีความสามารถอาจจะทำงานเลี้ยงตนเองและครอบครัวได้ แต่คนมีความรู้อาจจะไม่ใช้คนมีปัญญาก็ได้

หลักธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนาที่มักกจะมีผู้กล่าวอ้างถึงเสมอคือคำว่า “บุญ” แลละ “บาป” บางครั้งมาพร้อมกัน เช่น “บาปบุญคุณโทษ” มองทั้งสองด้านคือด้านดีและด้านไม่ได้ บุญและคุณเป็นธรรมฝ่ายดี ส่วนบาปและโทษเป็นธรรมฝ่ายเลว ธรรมะในพระพุทธศาสนามักมีทั้งสองด้านและยังมีธรรมอีกกลุ่มหนึ่งที่ไม่ดีไม่เสีย เป็นธรรมฝ่ายกลางๆเรียกอัพยกตธรรม บุญและคุณเป็นสิ่งที่พุทธศาสนิกชนทั้งหลายอยากได้ อยากมี คนที่มีบุญมักจะทำอะไรก็จะประสบความสำเร็จ แม้งานจะมีความยุ่งมาก มีความสลับซับซ้อนมากเพียงเพียง แต่หากคนมีบุญกระทำแล้ง งานที่ที่หนักก็เบา นั่นเพราะบุญที่คอยเกื้อหนุน คอยช่วยเหลือค้ำจุน ดังนั้นทุกคนจึงอยากได้บุญ และอยากเป็นคนมีบุญ ยิ่งในยุคที่เศรษฐกิจที่ไม่ค่อยจะดีนัก คนทั้งหลายนอกจากจะปรารถนาทรัพย์สินเงินทองแล้วยังอยากได้บุญด้วย 

        เข้าพรรษาผ่านมากึ่งเดือนแล้ว ดูเหมือนว่าเวลาจะหมุนเร็วแทบจะไม่ทันตั้งตัว มัวแต่ทำอะไรอยู่ก็ไม่รู้ ตั้งใจไว้ก่อนเข้าพรรษาว่าปีนี้จะพิจารณาความเป็นไปของชีวิต สิ่งไหนที่พอจะวางได้ก็พร้อมที่จะวาง สิ่งไหนที่ทำยังไม่เสร็จหรือเป็นงานต่อเนื่อง ก็จะพยายามทำต่อไปจนกว่าจะเสร็จสิ้นกระบวนความ จากนั้นก็น่าจะถึงเวลาในการหยุดพักเสียที เพราะอายุก็เข้าใกล้วัยหกสิบปีเข้ามาทุกที มรณภัยจะมาเยือนเมื่ไหร่ก็ไม่อาจจะหยั่งทราบล่วงหน้าได้