ในการสร้างบ้านเรือนหรือสิ่งก่อสร้างต่างๆปัจจุบันมักจะทำด้วยอิฐและปูน แต่หากบ้านเรือนนั้นสร้างด้วยไม้ก็จะต้องมีสิ่งที่ทำให้บ้านเรือนนั้นมั่นคง สิ่งนั้นเรียกว่าตะปูซึ่งจะตอกตรึงลงไปยังเนื้อไม้ทำให้มีความแน่นหนา แต่ทว่าตะปูหากมาตอกตรึงลงบนจิตใจของภิกษุหรือแม้แต่ผู้คนทั้งหลายก็จะเป็นเหมือนสิ่งที่ทำให้จิตใจยึดมั่นไม่อาจเจริญงอกงามในธรรมวินัยได้ วันนี้วันธรรมสวนะ ตรงกับวันแรม 8 ค่ำเดือน 9 ขอเชิญอ่านและฟังเจโตขีลสูตรว่าด้วยตะปูตรึงใจ
ในพระพุทธศาสนามีสิ่งที่ตอกแน่นในจิตใจของภิกษุเปรียบเหมือนตะปูตรึงใจ พระพุทธเจ้าทรงแสดงตะปูตรึงใจไว้ในเจโตขีลสูตร มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ (12/227/140) สรุปความว่า "ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุรูปใดรูปหนึ่งไม่ละตะปูตรึงใจห้าประการ ไม่ถอนเครื่องผูกพันใจห้าประการ ภิกษุนั้นหนอจักถึงความเจริญงอกงาม ไพบูลย์ ในพระธรรมวินัยนี้ ข้อนี้ไม่เป็นฐานะที่จะมีได้ ตะปูตรึงใจห้าประการได้แก่
1. ภิกษุในพระธรรมวินัยนี้ สงสัย เคลือบแคลง ไม่ปลงใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในพระศาสดา จิตของภิกษุที่สงสัย เคลือบแคลง ไม่ปลงใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในพระศาสดานั้น ย่อมไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น ข้อที่จิตของภิกษุไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น อย่างนี้ ชื่อว่าตะปูตรึงใจประการที่หนึ่งที่ภิกษุนั้นยังละไม่ได้
2. ภิกษุสงสัย เคลือบแคลง ไม่ปลงใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในพระธรรม ดูกรภิกษุทั้งหลาย จิตของภิกษุที่สงสัย เคลือบแคลง ไม่ปลงใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในพระธรรมนั้น ย่อมไม่น้อมไปเพื่อความเพียร เครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆเพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น ข้อที่จิตของภิกษุไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผา กิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น อย่างนี้ ชื่อว่าตะปู ตรึงใจประการที่สองที่ภิกษุนั้นยังละไม่ได้
3.ภิกษุสงสัย เคลือบแคลง ไม่ปลงใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในพระสงฆ์ ดูกรภิกษุทั้งหลาย จิตของภิกษุที่สงสัย เคลือบแคลง ไม่ปลงใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในพระสงฆ์นั้น ย่อมไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น ข้อที่จิตของภิกษุไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น อย่างนี้ ชื่อว่าตะปูตรึงใจประการที่สามที่ภิกษุนั้นยังละไม่ได้
4. ภิกษุสงสัย เคลือบแคลง ไม่ปลงใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในสิกขา ดูกรภิกษุทั้งหลาย จิตของภิกษุที่สงสัย เคลือบแคลง ไม่ปลงใจเชื่อ ไม่เลื่อมใสในสิกขานั้น ย่อมไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น ข้อที่จิตของภิกษุไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น อย่างนี้ ชื่อว่าตะปูตรึงใจประการที่สี่ ที่ภิกษุนั้นยังละไม่ได้
5. ภิกษุเป็นผู้โกรธเคือง ไม่พอใจ มีจิตอันโทสะกระทบกระทั่ง มีใจดุจตะปูในเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลาย ดูกรภิกษุทั้งหลาย จิตของภิกษุที่โกรธเคืองไม่พอใจ มีจิตอันโทสะกระทบกระทั่ง มีใจดุจตะปูในเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลายนั้น ย่อมไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น ข้อที่จิตของภิกษุไม่น้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น อย่างนี้ ชื่อว่าตะปูตรึงใจ ประการที่ห้าที่ภิกษุนั้นยังละไม่ได้
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุรูปใดรูปหนึ่งไม่ละตะปูตรึงใจห้าประการเหล่านี้ ภิกษุนั้นหนอจักถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ ในพระธรรมวินัยนี้ ข้อนี้ไม่เป็นฐานะที่จะมีได้
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุรูปใดรูปหนึ่งละตะปูตรึงใจห้าประการเสียได้เสียได้ ภิกษุนั้นหนอ จักถึงความเจริญงอกงาม ไพบูลย์ ในพระธรรมวินัย ข้อนี้เป็นฐานะที่จะมีได้
วิธีถอนตะปูตรึงใจกระทำได้โดยภิกษุในพระธรรมวินัยนี้ไม่สงสัย ไม่เคลือบแคลง ปลงใจเชื่อ เลื่อมใสในพระศาสดา เลื่อมใสในพระธรรม เลื่อมใสในพระสงฆ์ เลื่อมใสในสิกขา ย่อมน้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น ข้อที่จิตของภิกษุน้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น อย่างนี้ชื่อว่าถอนตะปูตรึงใจได้
อีกประการหนึ่ง ภิกษุเป็นผู้ไม่โกรธเคือง ไม่ใช่เป็นผู้ไม่พอใจ มีจิตอันโทสะไม่กระทบกระทั่ง หาใช่ผู้มีใจดุจตะปูไม่ ในเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลาย ดูกรภิกษุทั้งหลาย จิตของภิกษุผู้ไม่โกรธเคือง ไม่ใช่เป็นผู้ไม่พอใจ มีจิตอันโทสะไม่กระทบกระทั่ง หาใช่ผู้มีใจดุจตะปูไม่ ในเพื่อนพรหมจรรย์ทั้งหลายนั้น ย่อมน้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น ข้อที่จิตของภิกษุน้อมไปเพื่อความเพียรเครื่องเผากิเลส เพื่อความประกอบเนืองๆ เพื่อความทำติดต่อ เพื่อความเพียรที่ตั้งมั่น อย่างนี้ชื่อว่าถอนตะปูตรึงใจประการที่ห้าได้
ในเจโตขีลสูตรทรงแสดงตะปูตรึงใจและเครื่องผูกพันใจเป็นสิ่งที่ทำให้ภิกษุและผู้ปฏิบัติธรรมไม่สามารถบรรลุธรรมตามที่ปรารถนาได้ แต่วันนี้กล่าวไว้แต่ตะปูตรึงใจ ส่วนเครื่องผูกพันใจโปรดฟังจากคำบรรยายในเจโตขีลสูตร แสดงธรรมโดยพระเดชพระคุณพระเทพดิลก วัดบวรนิเวศิหาร
เจโตขีลสูตร: ว่าด้วยตะปูตรึงใจและเครื่องผูกพันใจ
บรรยายโดยพระเทพดิลก วัดบวรนิเวศวิหาร
{mp3}jetokheelasut{/mp3}
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
02/09/53