การเดินทางไปยังประเทศที่ไม่คุ้นเคย ต้องระมัดระวังไว้ให้ดี อย่าพึ่งด่วนตัดสินใจด้วยวัฒนธรรมที่เราเคยชิน เพราะบางอย่างแม้จะเป็นสิ่งของอย่างเดียวกัน แต่วัฒนธรรมการใช้ก็ไม่เหมือนกัน บางครั้งหากยังขืนใช้วัฒนธรรมที่เราคุ้นชินก็อาจจะทำให้ขายขี้หน้าได้ง่ายๆ ในแต่ละประเทศมีเอกลักษณ์ของความเป็นอยู่ มีวิถีการดำเนินชีวิตของแต่ละท้องถิ่นที่แปลกและแตกต่างกันไป สิ่งนั้นอาจจะเรียกว่า “วัฒนธรรมประเพณี”
วัฒนธรรม แปลมาจากภาษาอังกฤษว่า Culture แปลแล้วก็ใช้คำแทนในภาษาบาลีคือ “วฒฺน + ธมฺมจะถ้าแปลตามตัวอักษรคือธรรมที่ทำให้เกิดความเจริญ ส่วนในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตได้ให้คำนิยามไว้ว่า “คำนาม สิ่งที่ทําความเจริญงอกงามให้แก่หมู่คณะ เช่นวัฒนธรรมไทย วัฒนธรรมในการแต่งกาย วิถีชีวิตของหมู่คณะเช่น วัฒนธรรมพื้นบ้านวัฒนธรรมชาวเขา
ในพจนานุกรมไทย ให้คำนิยามไว้ว่า (วัด-ทะ-นะ-ทำ) (มค. วฑฺฒน + สก. ธรฺม) น. สิ่งแสดง ว่าเป็นผู้เจริญ ภาวะความเป็นอยู่ ขนบประเพณี ความเชื่อ ตลอดจนภาษาของชนชาติหนึ่งชาติใด, คำนี้ตั้งขึ้นเทียบคำ (อังกฤษ Culture) เป็นคำที่ตั้งขึ้น เมื่อราว พ.ศ. 2485
ในที่นี้ขอใช้คำนิยามของคำว่าภาวะความเป็นอยู่ ขนบประเพณี ความเชื่อ วิถีชีวิต พฤติกรรมของสังคม และกิจกรรมของสังคม วัฒนธรรมนับเป็นผลมาจากการสั่งสมจากประสบการณ์ของผู้คนจากอดีตสืบทอดมาถึงปัจจุบัน และผู้คนในสังคมยอมรับเป็นเหมือนกติกาของคนในสังคมนั้นๆ ในขณะที่สังคมหนึ่งอาจจะไม่เห้นด้วย แต่ถ้าคนในสังคมนั้นยอมรับก็ถือว่าเป็นวัฒนธรรมได้ บางเรื่องบางอย่างคนนอกสังคมอาจจะไม่เข้าใจว่าทำไมจึงเป้นอย่างนั้น ทำไมไม่เป็นเช่นนี้ บางคนใช้กรอบแนวคิดที่ตนเคยชินไปตัดสินวัฒนธรรมของสังคมอื่นว่าไม่ถูกต้อง แต่คนในสังคมเขายอมรับได้
เมื่อเดินทางมาสหรัฐอเมริกาครั้งแรกก็ต้องมึนงง สับสนกับมาตราวัดที่ใช้แตกต่างจากความเคยชิน เช่นที่ดินก็ใช้เป็นเอเคอร์ เมื่อถามว่า “วัดนี้มีที่ดินกี่ไร่ครับ” ผู้ที่พำนักในอเมริกามานานจะตอบเป็นเอเคอร์ เพราะไม่คุ้นชินกับคำว่าไร่ เราต้องมาใช้มาตราวัดเทียบเคียงเอาเอง แม้แต่การเดินทาง เมื่อเราถามว่ากี่กิโลเมตร เขากลับตอบว่า “ใช้เวลาเป็นชั่วโมงหรือนาที เช่นเดินทาง 20 นาที หรือ 10 ไมล์ เป็นต้น” แสดงว่าบ้านนี้เมืองนี้ไม่คุ้นชินกับรถติดเหมือนบางประเทศ จึงสามารถกำหนดเวลาในการเดินทางได้ คนประเทศนี้ไม่ใช้มาตราวัดเส้นทางเป็นกิโลเมตร แต่ใช้เป็นไมล์ เป็นต้น
มีผู้รู้บางคนให้คำนิยามคำว่า “ภาวะความเป็นอยู่ของสหรัฐอเมริกา” ไว้ว่า ใช้ทุกอย่างให้แตกต่างจากอังกฤษ เช่นขับรถก็ใช้พวงมาลัยซ้าย องศาก็ใช้ฟาเรนไฮท์ กิโลกรัมก็ใช้ปอนด์ แม้แต่ผู้นำก็มาจากการเลือกตั้ง คนธรรมดาสามัญนี่แหละเป็นประธานาธิบดีเป็นผู้นำของประเทศทุกคนมีสิทธิ์เป็นปรานาธิบดีได้เหมือนกัน ถ้าชนะการเลือกตั้ง มิใช่มาจากราชวงศ์หรือระบอบกษัตริย์เหมือนเช่นอังกฤษ
วันหนึ่งไปซื้อยาแก้ปวดท้อง ประเภทยาธาตุน้ำขาว ยาธาตุน้ำแดง แต่กลับได้ยาธาตุสีชมพูมาแทน เมื่อจะเปิดขวดตามปรกติก็แค่หมุนทวนเข็มนาฬิกาก็เปิดได้แล้ว แต่ยาธาตุน้ำสีชมพูของที่นี้ใช้วิธีอย่างนั้นเปิดไม่ได้ ต้องกดข้างขวดลงไปแล้วค่อยหมุนทวนเข็มนาฬิกา นิดเดียวก็ได้ขอให้แปลกจากบ้านอื่นเมืองอื่น แต่นิดเดียวก็แสดงออกถึงวัฒนธรรมความเป็นอเมริกาได้เป็นอย่างดี วัตถุประสงค์อาจจะมีไว้เพื่อป้องกันเด็กเล็กเปิดขวด ซึ่งอาจจะเป็นอันตรายได้ คนชาติอื่นหากไม่คุ้นเคยก็จะเปิดขวดยานี้ลำบาก หรือเปิดด้วยวิธีอื่น ฝาขวดอาจแตกหรือหัก ก็แสดงให้เห็นถึงเป็นคนวัฒนธรรมอื่น ไม่ใช่อเมริกันชน
วัฒนธรรมแม้จะไม่มีใครผิดใครถูกก็จริงอยู่ แต่ถ้าคนในวัฒนธรรมที่มีความคุ้นเคยก็ไม่ได้มีความแปลกแต่ประการใด บางอย่างก็บ่งบอกให้ทราบถึงคนในวัฒนธรรมกับคนนอกวัฒนธรรมได้เป็นอย่างดี แค่ยื่นขวดยาให้ การเปิดขวดก็สามารถบ่งบอกถึงความเป็นอเมริกันชนกับคนนอกวัฒนธรรมได้แล้ว
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
01/08/65