กรุงเทพมหานครได้ถูกกำหนดให้เป็นพื้นที่สีแดงสำหรับการระบาดของโรคโควิด ทุกคนก็ต้องปฏิบัติตามมาตรการเพื่อป้องกันไม่ให้โรคนี้แพร่ขยายไปมากกว่านี้ ครั้งนี้น่าจะหนักกว่าทุกครั้งที่ผ่านมา เพราะหากติดเชื้อแล้ว มีโอกาสเสียชีวิตสูงมาก ชีวิตใครก็รัก แม้จะอ้างว่าไม่กลัวตาย อยู่ก็ได้ ตายก็ดี แต่ข้อเท้จจริงคือทุกคนต่างก็กลัวตายด้วยกันทั้งนั้น ในเมื่อมาอยู่ในโลกใบนี้แล้ว ก้อยากจะอยู่ให้นานที่สุดเท่าที่จะอยู่ได้
สองวันก่อนเดินทางออกจากรุงเทพมหานครด้วยรถตู้เหมามาสี่วัน ปลายทางอยู่ที่อำเภอกู่แก้ว จังหวัดอุดรธานี ชาวบ้านก็ระแวงว่าจะนำเชื้อมาติดพวกเขาหรือไม่ เราเอ็งก็กลัวว่าชาวบ้านในระแวกนี้จะนำเชื้อมาเผยแพร่ เกิดเป็นโรคหวาดระแวงกันไปทั่ว จึงกักตัวอยู่ภายในวัด หลีกเลี่ยงการพบปะผู้คนให้น้อยที่สุด
วันก่อนตั้งใจจะซื้อม้านั่งหินอ่อนมานั่งทำงาน จากนั้นก็ถวายวัดไว้ใช้ประโยชน์ต่อไป จึงต้องเข้าไปที่ตลาดในตัวอำเภอกุมภวาปี แต่ก่อนจะเข้าในชุมชนก็บอกสารถีว่าอยากไปดูทะเลบัวแดงซึ่งอยู่ทางผ่านเข้าตัวอำเภอ
ผ่านไปที่ทะเลบัวแดง ที่อยู่ในหนองหาร กุมภวาปี คนท้องถิ่นอีสานมีชื่อเรียกขานแหล่งน้ำแตกต่างกันไปเช่น ห้วย หนอง คลอง บึง แคว แม่น้ำ อันไหนใหญ่อันไหนเล็กกว่ากันต้องไปหาคำตอบกันเอาเอง ไม่ได้คิดว่าจะได้พบกับดอกบัวแดงกระไรดอก แต่อยากไปดูสภาพของพื้นที่ว่ชาวบ้าเขาอยู่อย่างไรในช่วงเวลาที่ไม่มีคนมาเที่ยว มันเงียบจริงๆมีเพียงเรือหาปลาลำเล็กๆสองสามลำวิ่งตามร่องน้ำที่ทำไว้เพื่อนั่งเรือชมบัวในฤดูกาลที่มีบัวบาน ชาวบ้านออกหาปลาวางอวนลงเบ็ดพอแค่ได้มีกิน ที่เหบือก็ขายบ้างพอมีรายได้เลี้ยงชีพต่อไปส่วนยอใหญ่ก็เก็บอวนเหลือไว้แต่เรือนแพที่ว่างเปล่า น้ำลดเกือบแห้ง มีบัวแดงเพียงไม่กี่ดอกโผล่พ้นน้ำขึ้นมาให้ได้ชมอยู่บ้าง คงเป็นบัวหลงฤดูกาล หากจะเลือกไปดูอะไรที่ไหน ก็ต้องตรวจสอบฤดูกาลให้แน่นอนก่อน
หนองหานที่อุดรธานี กับหนองหารที่สกลนคร มีประวัติความเป็นมาที่ทับซ้อนกันอยู่ หนองหาน เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดอุดรธานี ส่วนหนองหานที่มีดอกบัวแดงอยู่ในเขตอำเภอกุมภวาปีและอำเภอกู่แก้ว มีเนื้อที่กว้างใหญ่มาก มีชื่อสถานที่ ชื่อหมู่บ้านที่เกี่ยวข้องกับตำนานเรื่องผาแดงนางไอ่ เช่นบ้านเชียงแหว ดอนแก้ว ดอนหลวง ดอนเตา ดอนโน หนองขอนขว้าง เป็นต้น ยังมีตำนานกระรอกด่อน(เผือก) ชาวบ้านที่มีภูมิลำเนาริมฝั่งหนองหาน ก็มีความเชื่อในตำนานเรื่องผาแดงนางไอ่ ว่าเกิดขึ้นที่หนองหาน กุมภวาปีนี่แหละ เรื่องนี้เป็นความเชื่อที่สืบทอดกันมานาน หนองหานยังมีชื่อเป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดอุดรธานี หนองหานทั้งสามแห่ง ต่างมีส่วนเกี่ยวพันกับตำนานพื้นบ้านผาแดงนางไอ่ทั้งนั้น ข้อเท็จจริงเป็นอย่างไร น่าจะมีการทำวิจัยและหาข้อสรุปเกี่ยวกับตำนานหนองหานในโอกาสต่อไป
สองริมฝั่งหนองหานดารดาษไปด้วยเรือนแพ บางแห่งอยู่บนฝั่ง บางหลังลอยอยู่ในแม่น้ำ ถามคนในพื้นที่บอกว่า ช่วงนี้ฤดูแล้งน้ำแห้งขอด แพปลาก็ต้องพักกิจการไว้ชั่วคราว พอถึงหน้าน้ำหลาก ซึ่งก็อีกประมาณเดือนหน้า ถ้าฟ้าฝนตกถี่มีน้ำมาก แพปลาเหล่านี้ก็จะกลับมาคึกคักอีกครั้ง เป็นอีกอาชีพเสริมที่ทำรายได้ดีมาก ปลาในหนองหารน้อยแห่งนี้ไม่เคยหมดสักที ทั้งคนซื้อคนขายมากันเต็มถนน ตอนกลางคืนก็มีร้านอาหาร ดื่มกินกันได้เต็มที่ ที่พักก็อยู่บนแพปลานั่นแหละครับ ชาวบ้านเล่าให้ฟังอย่างนั้น
สมัยเป็นหนุ่มกำลังเรียนในระดับประกาศนียบัตรวิชาชีพ เงินค่าเทอมก็ได้มาจากแพปลาของคุณตาคุณยายนี่แหละ ซึ่งมีอาชีพหลักคือเป็นชาวประมงหาปลาขายเป็นรายได้เสริม ส่วนจุดประสงค์หลักคือที่พักผ่อนในวัยชรา แทบทุกเย็นวันศุกร์ก็จะรีบออกจากโรงเรียนในจังหวัดขอนแก่นมุ่งหน้าสู่แพปลาของคุณตาที่อยู่ในเขื่อนอุบลรัตน์ ถ้าเป็นฤดูน้ำหลากก็นั่งเรือโดยสารจากหน้าเขื่อนมุ่งหน้าสู่อำเภอโนนสัง เรือโดยสารผ่านเรือนแพของคุณตาพอดี คุณตาบอกว่า “เอ็งเสี่ยงโชคเอาเอ็ง ถ้าวาสนาบารมีในทางการเรียนพอมีอยู่บ้าง ขอให้ได้ปลาพอขายได้เงินเป็นค่าใช้จ่ายหรือค่าเทอม หาเงินค่าเทอมไม่ได้ก็เลิกเรียน กลับไปเป็นชาวไร่ชาวนาหรือจะเป็นชาวประมงหาปลาตามเรือนแพ ก็แล้วแต่จะเลือก” ชีวิตก็แปลกดีเหมือนกัน เวลาแค่คืนวันศุกร์ถึงเย็นวันอาทิตย์มักจะได้ปลาขายได้เงินหลายพันบาท พอเป็นค่าใช้จ่ายในการเรียนได้อย่างสบาย คุณตาบอกว่า “เอ็งมาแค่สองคืนหาเงินได้เท่ากับตาและยายหาทั้งอาทิตย์ หรือว่าปลามันว่างวันเสาร์วันอาทิตย์”เคยลองพิสูจน์เหมือนกัน ไปพักที่แพปลาช่วงวันหยุดที่ไม่ใช่เสาร์อาทิตย์ก็ยังได้ปลาขายได้เงินมากโขอยู่ ต้องขอบคุณแพปลาที่ทำให้มีเงินใช้จ่ายมีเงินค่าเทอมจนเรียนจบชั้นประกาศนียบัตรวิชาชีพมาได้ เป็นสาขาวิช่ที่ไม่เกี่ยวกับอาชีพ และไม่เคยได้ใช้วิชาที่เรียนจบมาประกอบอาชีพเลย ลูกชาวนาแต่เรียนจบแผนกพณิชยการ วิชาเอกการบัญชี
ถึงจะไม่ได้ใช้ในการประกอบอาชีพ แต่ก็วุฒิมัธยมปลายก็สามารถสมัครเข้าเรียนต่อในระดับปริญญาตรีได้ ชีวิตบางครั้งก็เลือกไม่ได้ เรียนไปเรียนมาไปจบปริญญาโททางด้านปรัชญาและปริญญาเอกด้านพุทธศาสน์ศึกษา จบมาแล้วทำงานด้านการสอนวิชาปรัชญาและพุทธศาสนา ซึ่งไม่น่าจะเป็นวิชาชีพ แต่ก็ใช้บริหารชีวิตมาจนถึงปัจจุบัน
เห็นเรือนแพเมื่อไหร่ใจมันคิดถึงสมัยเป็นหนุ่มทุกที อาชีพนี้ต้องอดตาหลับขับตานอน ต้องขยันในการยกยอ เพราะไม่รู้ว่าปลาจะหลงเข้ายอเมื่อใด เดาใจปลาไม่ออก บอกใจปลาไม่ได้ แค่ลองเดาสุ่มเอาเท่านั้น
ในห้วงยามที่คนทั่วโลกต่างหวาดระแวงกับวิกฤตโควิด สถานที่ท่องเที่ยวไร้ผู้คน การทำมาหากินติดขัด การเดินทางลำบาก หากจะต้องกักตัวในสถานที่ใดสักแห่ง ถ้าเลือกได้ไม่อยากกักตัวในดรพยาบาล ขอเลือกสถานที่ในการกักตัวเอง ช่วงนี้หนีมากักตัวในวัดแห่งหนึ่ง ไม่ได้มีงานอะไรที่จะต้องทำ แค่อยู่เฉยๆ ไปในสถานที่ที่พอจะไปได้ สถานที่ที่เคยมีผู้คนสัญจรก็แทบจะว่างเปล่า วันนี้แค่อยากเล่าให้ฟังถึงอดีตที่เคยลำบาก วิธีหาเงินเพื่อที่จะได้เรียนหนังสือ บางครั้งมองย้อนกลับไปยังอดีตชีวิตแม้จะลำบาก แต่ก็เป็นความสุขประการหนึ่ง ถ้าไม่ทำงานในวันนั้นก็คงไม่ได้เดินทางมาจนสุดสายของการศึกษาในระบบในวันนี้หรอก แม้ว่าเส้นทางสายนั้นจะถูกเปลี่ยนไปอีกเส้นทางหนึ่งก็ตาม
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
12/05/63