ดวงจันทร์หรือพระจันทร์ในทางดาราศาสตร์แม้จะเป็นเพียงบริวารของโลกที่หมุนรอบโลก จะปรากฎตัวให้เห็นเด่นชัดในช่วงเดือนข้างขึ้น และจะลับหายไปในช่วงเดือนคืนแรม เดือนหนึ่งจึงมีโอกาสได้เห็นพระจันทร์เพียงครึ่งเดือน และวันที่เห็นพระจันทร์ชัดเจนที่สุดคือวันขึ้นสิบห้าค่ำ เดือนหนึ่งมีเพียงสองครั้ง แม้ว่าในโลกนี้จะมีพระจันทร์ดวงเดียวกัน แต่เมื่ออยู่ในบรรยากาศและสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกันก็จะมองเห็นพระจันทร์แตกต่างกัน
คืนนั้นเป็นวันขึ้น 15 ค่ำ เดือนยี่ ปีมะเมีย พระจันทร์เต็มดวงกำลังโผล่พ้นขอบฟ้าทางเบื้องบุรพทิศ ทอแสงสะท้อนกับต้นไม้ในเชิงเขาบริเวณวัดถ้ำแก้ว จังหวัดชัยภูมิ เกิดเป็นภาพร่างที่เหมือนดั่งมีจิตกรเอกมาระบายสีให้สวยสดงดงาม เหนือทิวไผ่ที่ไหวโอนเอนไปตามแรงลมที่โชยมาแผ่วเบา บรรยายหนาวเหน็บในค่ำคืนที่เงียบสงัดกลางหุบป่าภูผาสูง มีเพียงแมลงกลางคืนส่งเสียงระงมป่า เป็นบทเพลงแห่งธรรมชาติ ที่แม้จะไร้ท่วงทำนอง แต่กลับไพเราะเสนาะโสต ภูเขาก็เริงร่า ป่าไม้ก็เบิกบาน จิตใจก็ผ่อนคลาย ในเป็นหุบเขาใต้แสงจันทร์ในคืนวันเพ็ญ
สายลมเป็นเหมือนวาทยกรที่คอยให้เสียงสูงต่ำของใบไผ่ บางครั้งแผ่วผิวอ่อนโยนดั่งบทเพลงของคนที่กำลังมีความรักรอคอยคู่เสน่หามาเยือน บางครั้งเมื่อลมกรรโชกแรงก็เป็นเหมือนบทเพลงที่เร่งร้อน เหมือนดั่งบทเพลงที่มีจังหวะร้อนแรง เป็นเหมือนกับว่าโลกเต็มไปด้วยภยันตรายที่พร้อมที่แตกสลายไปได้ทุกเมื่อ บางครั้งเยือกเย็นไร้สรรพสำเนียงเหมือนดั่งคนที่กำลังโดดเดี่ยวเดียวดายอยู่คนเดียวเดี่ยวโดดไร้คู่เคียงกาย หนาวทั้งกายและใจ
เสียงนกเพรียกหาคู่เพื่อเรียกขานให้กลับคืนสู่รังนอนหรือคอนพัก เพื่อพักผ่อนหลับนอน เหมือนดั่งคนรักที่กำลังรอคอยใครสักคนกลับคืนถิ่นเนาว์เพื่อพักผ่อน เสียงค้างคาวกระพือปีกถลาออกจากปากถ้ำอันมืดมิดเข้าสู่ป่าที่มืดมนเพื่อแสวงหาอาหาร แม้จะฟังสรรพสำเนียงไม่ออก แต่ก็พอคาดเดาได้ว่าสัตว์เหล่านั้นกำลังหิวโหย กล้วยสุกที่ห้อยอยู่บนราวตากผ้าข้างๆกุฏิ เพื่อจะให้เป็นอาหารของกระรอกกระแตในตอนกลางวัน บัดนี้มีค้างคาวหลายตัวมาบินวนเวียนอยู่ใกล้ๆ คืนนี้คงได้อาหารรสโอชะอีกหนึ่งอิ่ม
พระจันทร์เคลื่อนตัวช้าๆผ่านทิวเขา บรรยากาศเริ่มสงัดเงียบ เสียงนกเงียบเสียง ได้ยินเพียงค้างคาวขยับปีก สลับกับเสียงหริ่งเรไรที่ร้องงะงมกล่อมพงไพรให้หลับใหล เพ่งมองพระจันทร์อีกทีวันนี้ดวงจันทร์งดงามเป็นพิเศษ ฟ้าไร้หมอก คืนไร้เมฆ แสงจันทร์จึงนวลผ่องเป็นยองใย พยายามทำใจให้นิ่งสงบ แต่กลับทำได้ยากยิ่ง จิตใจพลันคิดไปถึงสมัยที่ยังเป็นหนุ่ม ในคืนวันพระจันทร์เต็มดวงอย่างนี้มักจะชาวเพื่อนๆร่วมหมู่บ้านออกเดินเล่นตามหมู่บ้าน บางคนดีดพิณร้องเพลงคลอเสียงแคนเพื่อเรียกร้องสาวๆที่กำลังนั่งปั่นฝ้ายให้บ่ายหน้ามามอง บางคนนั่งผิงไฟล้อมวงคุยกันอย่างเพลิดเพลิน นั่นเป็นอดีตที่ผ่านมานานกว่าสามสิบปีแล้ว บัดนี้ความหนุ่มเหลือน้อยเต็มที เวลาเปลี่ยนรูปร่างทรวดทรงก็เปลี่ยนไปตามกาลเวลา แต่ทว่าทำไมหัวใจยังคิดว่าความหนุ่มยังอยู่ในจิตใจของตัวเอง หรือว่าเวลาเปลี่ยนแต่จิตใจไม่ได้เปลี่ยนไปตาม
แม้จะเป็นช่วงเวลากลางคืนแต่แสงจันทร์ได้ให้ความสว่างแก่พสุธาและป่าเขา เป็นแสงสว่างที่อุ่นละไมให้พลังแก่โลก ในโลกนี้มีแสงสว่างอยู่สี่ประเภทให้แสงต่างกัน ดังที่แสดงไว้ในปัชโชตสูตร สังยุตตนิกาย สคาถวรรค (15/69/22) ความว่า “แสงสว่างทั้งหลายมีอยู่สี่อย่างในโลก แสงสว่างที่ห้ามิได้มีในโลกนี้ ดวงอาทิตย์สว่างในกลางวัน ดวงจันทร์สว่างในกลางคืน อนึ่งไฟย่อมรุ่งเรืองในกลางวันและกลางคืนทุกหนแห่ง พระสัมพุทธเจ้าประเสริฐกว่าแสงสว่างทั้งหลายแสงสว่างของพระสัมพุทธเจ้า เป็นแสงสว่างอย่างเยี่ยม”
แปลมาจากภาษาบาลีว่า “จตฺตาโร โลเก ปชฺโชตา ปญฺจเมตฺถ น วิชฺชติ
ทิวา ตปติ อาทิจฺโจ รตฺติมาภาติ จนฺทิมา
อถ อคฺคิ ทิวารตฺตึ ตตฺถ ตตฺถ ปกาสติ
สมฺพุทฺโธ ตปตํ เสฏฺโฐ เอสา อาภา อนุตฺตราติ ฯ
กลางวันมีแสงจากดวงอาทิตย์ทำให้โลกมีแสงสว่าง มนุษย์ก็มีพลังในการทำงาน สัตว์บางประเภทมีเวลาออกหากิน กลางคืนยังมีแสงจากดวงจันทร์กล่อมโลกในยามราตรี ส่วนแสงไฟให้แสงสว่างได้ทุกโอกาส แต่ทว่าพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเป็นแสงสว่างแก่ชาวโลก ปลุกชาวโลกให้ตื่นจากอำนาจของกิเลสทั้งหลาย ทำให้ตื่นด้วยความรู้ตามเป็นจริง เป็นความจริงอันประเสริฐที่เรียกว่าอริยสัจจ์คือทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค เสนอแนวทางในการศึกษาปฏิบัติ บอกถึงปัญหา ที่เกิดของปัญหา การแก้ปัญหา และมรรควิธีในการแก้ปัญหา จึงเป็นเหมือนแสงสว่างที่ส่องโลกให้ตื่นจากความหลับ
ในคืนที่เหน็บหนาว ในภูเขาที่กว้างใหญ่ ในพงไพรที่เงียบสงบ มีแสงจันทร์ส่องลงมายังมนุษยโลก จันทรางดงามนัก รังสีอ่อนนุ่มเหมือนกับจะคอยให้กำลังใจบอกว่าการปฏิบัติธรรมเพื่อรู้ความจริงนั้นต้องค่อยเป็นค่อยไป ปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง อาจจะมีช่วงเวลาที่อาจจะถูกความมืดมิดปิดบังบ้าง เฉกเช่นกับดวงจันทร์ยังมีข้างขึ้น ข้างแรม แต่เมื่อทำใจให้สงบอยู่กับปัจจุบัน รับรู้ความเป็นไปตามที่มันเป็น จิตใจก็สงบได้
ในโลกนี้มีพระจันทร์ดวงเดียวที่คอยให้แสงสว่างแก่ชาวโลก แต่ทว่าทำไมเมื่ออยู่ในสถานที่ต่างกัน เปลี่ยนจากในเมืองมาพำนักในป่าเขาลำเนาไพร ศศิธรดวงเดียวกันกลับงดงามอย่างยิ่ง ส่วนหนึ่งเป็นเพราะบรรยากาศและสภาพแวดล้อมเปลี่ยนไป ทำให้มุมแห่งการมองแปลกตาไปด้วย หากทำใจให้เป็นปกติตามธรรมดาแล้ว จันทราจะอยู่ที่ใดก็คือพระจันทร์ดวงเดียวกัน จะงามหรือไม่งามอยู่ที่คนผู้เพ่งมอง หากในดวงใจมีรัก มองอะไรก็สวยงาม
พระมหาบุญไทย ปุญญมโน
15/01/58