บทสรุปพระพุทธศาสนาในอินเดียยุคปัจจุบัน

           ได้นำเสนอเรื่องราวเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาในอินเดยสมัยใหม่ เริ่มต้นจากปีพุทธศักราช 2436 ที่อนาคาริกธรรมปาละได้พยายามฟื้นฟูพระพุทธศาสนาให้กลับคืนยังถิ่นมาตุภูมิ หลังจากที่พระพุทธศาสนาได้เสื่อมและหายไปจากอินเดียนานเกือบเจ็ดร้อยปี จากนั้นเป็นต้นมาพระพุทธศาสนาก็ค่อยๆได้รับการฟื้นฟูขึ้นใหม่อีกครั้ง มีพระสงฆ์ชาวอินเดียเข้ามาอุปสมบทมากขึ้น และในปีฉลองพุทธชยันตี 2500 แห่งการเกิดขึ้นของพระพุทธศาสนาในปีพุทธศักราช 2499 ประเทศไทยเป็นปี พ.ศ. 2500   อันนับว่าเป็นกึ่งพุทธกาล รัฐบาลอินเดียก็ได้เชิญชวนให้ประเทศต่างๆที่นับถือพระพุทธศาสนาให้สร้างวัดและวิหารในสถานที่ที่เกี่ยวข้องกับพระพุทธเจ้า โดยเฉพาะสังเวชนียสถานทั้งสี่แห่ง ปัจจุบันจึงมีวัดของพระพุทธศาสนานานชาติจำนวนมากเกิดขึ้นในอินเดีย ในส่วนของพระสงฆ์ไทยก็ได้สร้างวัดในสังเวชนียสถานครบทั้งสี่แห่งคือที่ลุมพินี พุทธคยา สารนาถ และกุสินารา บทนี้เป็นบทสุดท้ายของหนังพระพุทธศาสนาในอินเดียสมัยใหม่

         ความก้าวหน้าคือจุดสำคัญของพระพุทธศาสนาในยุคใหม่ ในปัจจุบันพระพุทธศาสนาในอินเดียได้กลับคืนสู่เกียรติคุณที่เคยหายสาบสูญไปอีกครั้ง สถานที่ศักดิ์สิทธิ์ในพระพุทธศาสนาได้รับการปรับปรุงซ่อมแซมให้กลับคืนสู่ความยิ่งใหญ่อีกครั้ง ความมีชีวิตชีวาพร้อมด้วยกระแสเสียงอันอ่อนหวานว่า “พุทธธัม สรณัม คัจฉามิ” ได้กระหึ่มขึ้นอีกครั้ง พระพุทธเจ้าก็ได้เป็นประกายดาวที่ส่องแสงนำทางแก่มหาชนกลุ่มใหญ่ในอินเดียอีกด้วย ยิ่งกว่านั้น พระพุทธเจ้าและพิธีกรรมของชาวพุทธปัจจุบันยังได้รับการเคารพยกย่องโดยตรง ในท่ามกลาวชาวพุทธในอินเดีย ข้อเท็จจริงคือหัวสิงห์สี่เศียรบนเสาหินของพระเจ้าอโศกที่สารนาถ ยังเป็นสัญญลักษณ์แห่งชาติและกงล้อธรรมจักรของชาวพุทธ(ธรรมจักร)ได้ปรากฎในธงชาติ พระพุทธเจ้าจึงสามารถอ้างถึงหน้าที่ในการปกครองของอินเดียสมัยใหม่ พระพุทธศาสนาจึงเป็นพลังทางจิตวิญญาณที่มีชีวิตในอินเดียอย่างแท้จริงอีกครั้งหนึ่ง
         เป็นที่ทราบกันดีว่า หลังมหาปรินิพพานของพระพุทธเจ้าไม่นาน ความแตกต่างได้เกิดขึ้นในหมู่สาวกในการอธิบายตีความหมายในคำสอนของพระพุทธองค์  การกระทำสังคายนาครั้งที่สองจึงได้จัดขึ้น หลังพุทธปรินิพพาน 100 ปี ที่ไวสาลี จึงได้แยกเป็น 2 นิกายตามความคิดเห็นคือเถรวาทและมหาสังฆิกะ ในสมัยพระเจ้าอโศก ได้มีนิกายที่สำคัญอยู่ถึง 18 นิกาย แต่ละนิกายการตีความคำสอนตามตำราด้วยตนเอง ในขั้นอันติมสัจจะ ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 6 มหายานได้กลายเป็นเป็นนิกายที่สำคัญที่มีพลังเทียบเท่ากับเถรวาท นิกายดั้งเดิมที่ยึดมั่นตามคัมภีร์บาลี สารสำคัญที่มหายานมีความเห็นแตกต่างจากเถรวาทมี 3 ประการคือ (1) ความเข้าใจในเรื่องพระโพธิสัตว์ (2) จุดมุ่งหมายของความเป็นพุทธะและ (3) ความคิดในเรื่องตรีกาย  มหายานได้แสดงอุดมคติเรื่องโพธิสัตว์อย่างเด่นชัด และเน้นไปที่ความหลุดพ้นของสรรพสัตว์มากกว่าการหลุดพ้นในของปัจเจกบุคคล

         ตามอุดมคติของการบรรลุความเป็นอรหัตต์ในเถรวาท  มหายานค่อนข้างจะให้ความสำคัญต่อพุทธะภายนอก เหมือนกับเทพเจ้าในศาสนาที่เป็นฝ่ายเทวนิยม  เหตุผลโดยตรงนี้ จึงมีแนวโน้มที่ทำให้เกิดเทพเจ้าของพระพุทธเจ้าและพระโพธิสัตว์เป็นจำนวนมาก ในระหว่างพระโพธิสัตว์ที่ได้รับความนิยมผู้ที่ได้รับการเคารพบูชาคือพระอวโลกิเตศวร (แสดงปุคคลาธิษฐานของความเมตตา),พระมัญชุศรี(แสดงปุคลาธิษฐานของปัญญาภายนอก)และพระวัชรปาณี (แสดงปุคลาธิษฐานแห่งพลัง) เป็นผลมาจากการผสมผสานระหว่างพุทธศาสนาและศาสนาพราหมณ์ มหายานยังได้วางรูปแบบพระพุทธศาสนาวัชรญาณหรือตันตริก วัชรญาณ(ยานแห่งมนตร์คาถา)เจริญรุ่งเรืองในอินเดียตะวันออกในพุทธศตวรรษที่ 13 และยังได้เผยแผ่เข้าสู่ธิเบตโดยปัทมสัมภวะและนักปราชญ์อินเดียคนอื่นๆ
         ในอินเดียสมัยใหม่  วัฒนธรรมของพระพุทธศาสนาเถรวาทและมหายานมีอยู่ทั่วไป ที่ปฏิบัติตามวัฒนธรรมเถรวาทในอินเดียมีประมาณ 92 เปอร์เช็นต์ ส่วนที่เหลืออีก 8 เปอร์เซ็นต์อาศัยอยู่ในแถบภูเขาหิมาลัยเป็นฝ่ายมหายาน ชาวพุทธอินเดียจึงแบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม คือกลุ่มแรก อยู่รอดมาจากช่วงที่พระพุทธศาสนายังอยู่ กลุ่มนี้คือชาวพุทธบารัวแห่งเบงกอล,เผ่าจักมาแห่งไตรปุระและไมโซรัม ชาวพุทธแห่งลาดัคห์,หิมาจัลประเทศ(ลาหุล,สปิติ,คินนาอุระ,และหุบเขาปันกิ)และในอรุนาจัลประเทศ (เอ็นอีเอฟเอ) กลุ่มที่สอง มีเชื้อสายมาจากเนปาล,ไทยและพม่านั่นคือตะมังและเซอร์พัส ซึ่งตั้งหลักแหล่งอยู่ที่ดาร์จิลิงและเมืองจัลไปคุรี รัฐเวสท์ เบงกอล และชาวไทแห่งอัสสัม กลุ่มที่สามคือกลุ่มที่เป็นตัวแทนที่สนใจพระพุทธศาสนาซึ่งเป็นผลมาจากขบวนการเผยแผ่ที่นำโดยมหาโพธิสมาคม กลุ่มที่ปฏิบัติตามดร. เอ็มเบ็ดการ์ ที่นำเอาพระพุทธศาสนามาประยุกต์ใช้เป็นแนวทางในดำเนินชีวิตในเดือนตุลาคม 2499 หลังจากนั้นก็มีกลุ่มที่สี่คือชาวธิเบตที่เดินทางมาพร้อมกับองค์ทะไล ลามะในปีพุทธศักราช 2502 จึงเป็นกลุ่มชาวพุทธอีกกลุ่ม ในชาวพุทธสี่กลุ่มนั้น กลุ่มที่ปฏิบัติตามดร. เอ็มเบ็ดการ์หรือชาวพุทธใหม่ที่เรียกกันในปัจจุบัน มีรูปแบบที่เหนือกว่ากลุ่มอื่นๆ มีประมาณ 90 เปอร์เซ็นต์ของจำนวนชาวพุทธทั้งหมดในอินเดีย ชาวพุทธใหม่ส่วนใหญ่อยู่ที่รัฐมหาราษฎร์ (ประมาณ 4 ล้าน) มีที่พำนักกระจัดกระจายอยู่ทั่วอินเดีย มวลชนที่ดำเนินการโดยดร.เอ็มเบ็ดการ์ยังคงดำเนินการอย่างมั่นคง สถานะของกลุ่มนี้ยังคงจะได้รับการปรับปรุงต่อไป

         ในปีพุทธศักราช 2434 ในอินเดียมีชาวพุทธอยู่เพียง 50,000 คน หลังจากนั้นมาอีก 60 ปีในปีพุทธศักราช 2494 จำนวนประชากรที่นับถือพระพุทธศาสนาได้เพิ่มขึ้นเป็นจำนวน 180,823 คน เนื่องจากผลการดำเนินการฟื้นฟูพระพุทธศาสนาของดร. เอ็มเบ็ดการ์ พระโพธิสัตว์ในยุคสมัยใหม่ ผู้ซึ่งปฏิบัติการอย่างมหัศจรรย์ที่นาคปุร์ในวันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2499 โดยมีผู้ปฏิญาณตนเป็นชาวพุทธตามจำนวน 5 แสนคน สิ่งนี้ถือเป็นปรากฏการณ์ที่ยิ่งใหญ่ ไม่เคยมีมาก่อนในประวัติศาสตร์ศาสนาของโลกเลย ที่จำนวนคนจำนวนมากจะยึดเอาบุคคลคนเดียวเป็นตัวอย่างในการเปลี่ยนศาสนา แต่นับเป็นเรื่องที่โหดร้าย ในการที่ดร. เอ็มเบ็ดการ์ได้เสียชีวิตด้วยอุบัติเหตุในวันที่ 6 ธันวาคม  2499  ถึงแม้ว่าโศกนาฏกรรมนี้ การเปลี่ยนแปลงศาสนายังคงดำเนินต่อไปไม่ได้เสื่อมถอยลงเลย จึงไม่น่าประหลาดใจที่สัมมะโนประชากร ในปีพุทธศักราช 2504 

        ยังมีเหตุการณ์ที่ถือว่าเป็นปาฏิหาริย์ยิ่งกว่า จำนวนประชากรชาวพุทธในปีพุทธศักราช 2504 เป็นสิ่งที่ไม่เคยมีมาก่อนคือมีจำนวนเพิ่มขึ้นถึง 1661 เปอร์เซ็นต์ นั่นคือจากจำนวน 180,823 คนเพิ่มขึ้นเป็น 3,250,227 คนภายในเวลาเพียง 5 ปี(พ.ศ 2499-2504) ในกรณีของรัฐมหาราษฎร์ บ้านเกิดของบาบาสาเหบ เอ็มเบ็ดการ์ เพิ่มขึ้นเป็นจำนวนสูงสุด จากจำนวนน้อยนิดในปีพุทธศักราช 2494 มีจำนวน 2,487 คน ประชากรชาวพุทธมีจำนวนเพิ่มขึ้น 2,789,501 คนในปีพุทธศักราช 2504  ในปีพุทธศักราช 2524 ชาวพุทธในอินเดียมีจำนวน 4,719,796  คิดเป็น 0.71 เปอร์เซ็นต์ ของจำนวนประชากรทั่วประเทศ (665 ล้านคน)  รัฐมหาราษฎร์มีชาวพุทธมากที่สุดคือ 3,946,149 คน หรือ 83.60 เปอร์เซ็นต์ ของจำนวนประชากรชาวพุทธในอินเดีย ในแปดรัฐที่มีจำนวนประชากรมากกว่า 50,000 คนคือ เวสท์ เบงกอล (156,296),สิกขิม (90,848),อรุนาจัลประเทศ (86,483),มัธยประเทศ (75,312),จัมมูและแคชเมียร์ (69,706),ไตรปุระ( 54,806), อุตตระ ประเทศ (54,542),และหิมาจัลประเทศ (52,629) อีกหกรัฐที่มีจำนวนมากกว่า 5,000 คนคือ การนาตกะ (42,147),ไมโซรัม (40,429),อันธระ ประเทศ (12,830),โอริสสา(8,028),คูจราต (7,550)และเดลี (7,117)
         ถึงแม้จะมีการปรับปรุงฟื้นฟูในลักษณะเฉพาะตัว การปฏิรูปและการทำให้ฟื้นกลับมามีชีวิตอีกครั้ง พระพุทธศาสนาในอินเดียจึงย้อนกลับเข้าไปสู่ความยิ่งใหญ่และรุ่งเรืองเหมือนในอดีตอีกครั้ง พลังทางวิญญาณและพลังแห่งชีวิตในการปฏิบัติ ยังคงมีชีวิตชีวา พร้อมกับพลังชีวิตที่เข้มข้นของศาสนาที่ยังคงมีชีวิต ยิ่งกว่านั้น ยังมีชาวอินเดียจำนวนมากแสวงหาที่พึ่งในพระพุทธศาสนาเพื่อความบรมสุขในนิพพาน  เพราะความแตกต่างทางสังคมและ ความเชื่อและประเพณีที่ไร้เหตุผล พระพุทธศาสนาในอินเดียดูเหมือนจะมีความสดใสขึ้น ความหวังที่พุทธธรรมจะส่งประกายโชติช่วงเหมือนประทีปนำทางในแผ่นดินอันศักดิ์สิทธิ์ของพระพุทธเจ้า
 บทสรุปของเราในความสดใสของพระพุทธศาสนาในอินเดียในอนาคต มีความมั่นคงแข็งแรงโดยความสนใจที่เกิดขึ้นในชีวิตและคำสอนของพระพุทธเจ้าในส่วนของสัคม เพื่อทำประเด็นนี้ให้ชัดเจนยิ่งขึ้น จึงได้รวบรวมงานเขียนที่เขียนสรรเสริญพระพุทธเจ้าและพระพุทธศาสนาโดยบุคคลที่มีชื่อเสียงในอินเดียปัจจุบันดังต่อไปนี้

รพินทรนารถ ฐากูร
         ในทุกวันนี้ความอับอายขายหน้าของมนุษย์ได้แผ่กระจายไปทั่วโลก เห็นได้ว่าสิ่งที่เราควรจะพูดคือ พุทธัม สรณัม คัจฉามิ เขาจะเป็นที่พึ่งของเราผู้ซึ่งเปิดเผยอุดมคติของมนุษยชาติภายในตัวเขาเอง  ผู้ที่กล่าวถึงความหลุดพ้นที่มิใช่ในแง่ของการปฎิเสธแต่เป็นความจริงในแง่บวก ความหลุดพ้นที่มิได้มาด้วยการทำงานโดยการสละ แต่เกิดขึ้นโดยการปฏิบัติด้วยตนเองด้วยการกระทำที่ถูกต้อง ซึ่งไม่ได้ประกอบด้วยการปฏิเสธความโกรธและเจตนาร้าย แต่ในการปลูกฝังความรักอันไร้ขอบเขตและความปรารถนาดีต่อสัตว์โลกทั้งมวล
 

ยวาหรลาล เนห์รู
         พระพุทธเจ้ามีความกล้าหาญที่จะตำหนิศาสนาที่คนนิยมเลื่อมใส,ไสยศาสตร์,พิธีกรรมและความเจ้าเล่ห์ของพระ ความน่าสนใจที่ยิ่งใหญ่ในสิ่งทั้งมวลคือการยึดติดอยู่ในสิ่งเหล่านั้น พระองค์ประณามมุมมอง,ปาฏิหาริย์การเปิดเผยทางอภิปรัชญาและเทววิทยาและสิ่งที่อยู่เหนือธรรมชาติ เสน่ห์ของพระองค์คือตรรกศาสตร์,เหตุผลและประสบการณ์ พระองค์เน้นไปที่จริยศาสตร์ วิธีการของพระองค์คือวิธีการหนึ่งในการวิเคราะห์ทางจิตวิทยา จิตวิทยาปราศจากจิตวิญญาณ การเข้าถึงทั้งมวลของพระองค์นั้นเหมือนลมหายใจของอากาศบริสุทธิ์จากภูเขา หลังจากบรรยากาศอันน่าเบื่อของการคาดเดาทางอภิปรัชญา
         โลกในทุกวันนี้มีความรุนแรงและความขัดแย้งกัน,ความโกรธและความรุนแรง ข่าวสารแห่งความสว่างของพระพุทธศาสนาเหมือนกับดวงอาทิตย์ที่กำลังส่องแสง สองพันห้าร้อยปีที่มีชีวิตชีวาและความจริงแท้ของข่าวสาร ดังนั้น ในโอกาสแห่งความทรงจำนี้ในขณะที่เราแสดงคารวะแด่พระพุทธเจ้า ขอให้เราจดจำว่าข่าวสารที่ไร้ศีลธรรม พยายามที่จะทำความคิดของเราให้ทันสมัยและการกระทำตามแสงประทีปแห่งคำสอนนั้น

ดร. บี. อาร์ เอ็มเบ็ดการ์
         เราต้องยอมรับเอาศาสนาซึ่งไม่มีความขัดแย้งในระหว่างมนุษย์และมนุษย์ด้วยกัน ซึ่งมีพื้นฐานอยู่บนความไม่เท่าเทียมกันและความเป็นพี่น้องร่วมโลก อุดมคติที่สูงส่งเหล่านี้มีอยู่เพียงแห่งเดียวคือในพระพุทธศาสนาเท่านั้น เหมือนกับมีกระแสธารและแม่น้ำหลายหลากสายได้กลายเป็นสิ่งที่ไหลลงสู่มหาสมุทร การนับถือพระพุทธศาสนาจึงกลายเป็นความเสมอภาค ไม่มีความไม่เสมอภาค,ไม่มีความขัดแย้งในพระพุทธศาสนา

ดร. เอ็ส. ราธกฤษณัน
         พระพุทธเจ้าได้ให้ข่าวสารแก่เรา ซึ่งมีคุณค่าที่ถาวร เป็นข่าวสารนิรันดร์ มีคุณลักษณะที่ไร้กาลเวลา แต่เรากลับทำให้คุณค่าของศาสดาที่ยิ่งใหญ่ให้ตกต่ำลง ท่านเป็นมนุษย์ผู้สูงสุด,ก้าวหน้าในยุคสมัยของพระองค์  ผู้ที่มาบอกเราถึงสิ่งที่ควรทำถ้าเราต้องการค้นหาความสมดุลหรือความกลมกลืน,ความรักและความเป็นเพื่อนของพวกเรา ถ้าเราปรารถนาจะมีความรักกันฉันท์พี่น้อง เราต้องพัฒนา “โพธิ หฤทัย” คือหัวใจของการตรัสรู้ หัวใจแห่งความรัก หัวใจแห่งความเข้าใจ
 

ดร. ราเชนทร ประสาท
         ในขณะที่คำสอนของพระพุทธเจ้าได้รับการพิจารณาว่าเป็นการปฏิวัติในยุคสมัยของพระองค์ สารสำคัญอย่างแท้จริงคือการประยุกต์คำสอนนำมาใช้ในปัจจุบัน เพื่อจุดประสงค์ของส่วนรวมและความรู้สึกทางวรรณะในประเทศ

ดร. ไกรลาส นาถ กัตจุ
         ข้าพเจ้ามีความเชื่ออย่างแท้จริงว่าการสูญเสียเสรีภาพและอิสรภาพ ของประชาชนอินเดียเพราะการเร่งรีบการยึดมั่นที่ลดน้อยลงต่อบุคคลผู้ที่ควรเคารพคือพระพุทธเจ้าและคำสอนอันยอดเยี่ยมของพระองค์

ดร. เอช.ซี.มูเคอร์จี
         เป็นความรุ่งเรืองของอินเดียที่ได้ให้กำเนิดแก่บุคคลที่ยอดเยี่ยมนั่นคือแผ่นดินที่พระพุทธเจ้าที่ได้ให้ข่าวสารที่พิสูจน์ว่าเป็นน้ำผึ้งอันหอมหวานที่ควรรักษาไว้ในประเทศเพื่อชายและหญิงผู้ที่มีความเศ้าโศกและความทุกข์  ด้วยการปรากฏของอินเดียดินแดนแห่งอิสรภาพ  รูปร่างของพระโคตมพุทธเจ้าได้โผล่ออกมาในความงดงามตระการตาที่ยิ่งใหญ่ในทุกเวลา อริยมรรคมีองค์แปดได้นำไปสู่ความปลอดภัยและความมั่นคงของมนุษยชาติ

ดร. เอช.เค. มาหตาบ
         ปัจจุบันนี้โลกมีความต้องการข่าวสารอย่างรีบด่วนของพระพุทธเจ้าเพื่อที่ว่าจิตของมนุษย์จะได้เป็นอิสระจากความกลัวและความระแวงสงสัย และกระโจนเข้าสู่ความรักและเมตตา  อินเดียควรวางเฉยต่อการเย้ยหยันในประวัติศาสตร์และนำเอาข่าวสารไปบอกชาวโลกให้ได้รับรู้ถึงความกรุณาของพระพุทธเจ้าที่เคยสอนในแผ่นดินแห่งนี้ กล่าวได้ว่าประวัติศาสตร์ได้ย้ำเตือนถึงตัวเองตามเหตุผลของกาลเวลา ข้าพเจ้าเชื่อว่าอินเดียจะได้ถือเอาการสอนศาสนาของพระพุทธเจ้าเพื่อประโยชน์ของชาวโลกอีกครั้ง

ศรี ประกาศ
         อินเดียดินแดนแห่งเสรีต้องจดจำด้วยความเคารพและกตัญญู วีรบุรุษผู้ยิ่งใหญ่ได้นำเอาความรุ่งโรจน์มาสู่แผ่นดิน ในหมู่ที่ผู้ที่มีชื่อเสียงมากที่สุดบุตรและครูของแผ่นดิน พระพุทธเจ้าต้องยืนอยู่แถวหน้าที่สุด พวกเราต้องนำเอาพระองค์กลับคืนสู่ถิ่นกำเนิดและประกายแห่งแสงสว่างของพระองค์,คำสอนและการปรินิพพานของพระองค์
         ขอให้เราได้ทำกาย,จิต,ศีลธรรม,และวิญญาณของพวกเราให้เหมาะสมเพื่อจะได้สวดมนตร์ด้วยความนอบน้อมและจริงใจ

พระมหาบุญไทย  ปุญญมโน
แปลจาก D.C. Ahir, Buddhism in Modern India, Sri Satguru Publications,Delhi,1991. (บทที่ 8)
18/06/55